Gemeenten hebben vooral gestuurd op beheersing en risicomijding en niet op innovatie en transformatie. Het ravijnjaar is daar een symptoom van. Albert Jan Kruiter pleit in zijn bijdrage voor ‘sturingsinnovatie’. Het doorontwikkelen van sturingsinstrumenten (financiering, regelgeving, accountability en governance) is noodzakelijk om de decentralisaties na 10 jaar alsnog te laten slagen. Aan de hand van concrete voorbeelden uit de actieonderzoekspraktijk van het IPW, laat Albert Jan zien hoe gemeenten de decentralisaties de komende tien jaar kunnen gebruiken om een gezondheid, bestaanszekerheid en gelijke kansen te creëren.

Eén van de doelen van de decentralisaties was één gezin, één plan, één regisseur. Daar is weinig van terechtgekomen. Tot op de dag van vandaag is het aan de inwoner om langs allerlei loketten te gaan met stapels formulieren om de broodnodige hulp, ondersteuning of voorziening te krijgen. Dat lokethoppen speelt zowel binnen als tussen organisaties. Kan dat anders? Zeker! Vanuit de uitvoering hoort Evelien Meester mooie ideeën om de één-loket-gedachte voor inwoners meer vorm te geven. Dit voorkomt ook (het verergeren van) problemen, verspilling van tijd en geld, verlies aan welbevinden en wantrouwen richting de overheid. Wel zo fijn, met zowel een financieel als personeelsravijn op komst. Misschien moet het groter denken bij de uitvoering vandaan komen!

In het afgelopen decennium heeft advocaat Renske Imkamp veelvuldig de vinger op de juridische zere plek gelegd. In rechtszaken over Wmo, Jeugdwet en Wlz vertegenwoordigt ze kwetsbare individuen. Welke juridische en politieke hobbels zag ze en ziet ze? In een interview gaat Renske in op de trend bij gemeenten om minder met beschikkingen te werken en externe organisaties te laten indiceren en de noodzaak om wetten te verbeteren voor meer rechtseenheid. Ook belicht ze jurisprudentie die gemeenten wijst op een betere rechtsbescherming. Hoe moeten we het raamwerk van de decentralisatie verstevigen zodat rechtszoekenden het recht ook vinden?

Inkoop was de afgelopen tien jaar een belangrijk sturingsinstrument in het sociaal domein. Maar konden gemeenten de beoogde transformatie er zichtbaar mee op gang brengen? Niels Uenk blikt terug op de belangrijkste inkooppraktijken: hoe hebben gemeenten gebruik gemaakt van inkoop als instrument, wat werkte en wat werkte niet? De komende tijd moet het roer dan toch echt om in het sociaal domein: gaat scherper inkopen de steven wenden of moeten we voor de grote beweging uiteindelijk weer bij Den Haag zijn? 

Na zijn plenaire bijdrage tijdens dit congres gaat Niels Uenk, directeur van het Public Procurement Research Centre en onderzoeker bij het Centre for Public Procurement van de Universiteit Utrecht, in deze verdiepende sessie in op de verschillende inkoopmodellen in het sociaal domein. Hoe zat het ook weer met (verplichte) aanbestedingen, subsidies, en open house? In deze mini-opfriscursus deelt Niels ook zijn tien belangrijkste praktische lessen uit tien jaar inkoop in het sociaal domein.

10 jaar decentralisaties heeft ons geleerd dat theorie en praktijk vaak ver uit elkaar liggen. De inwoner ‘dichtbij’ was de theorie. Maar in de praktijk blijkt het voor gemeenten lastig om die menselijke maat handen en voeten te geven. Hoe krijg je nu processen en systemen zo ingericht en professionals zo opgeleid dat maatwerk goed geborgd is? In deze workshop geven Quirina Bosch van Hest en Michel Gooijer van Stimulansz samen met de gemeente Roermond een voorbeeld van hoe je zoiets succesvol aanpakt.

Het huidige hulp- en ondersteuningsmodel is niet meer houdbaar. Daarom kiest Hengelo voor een vernieuwde, wijkgerichte aanpak: het Hengelo’s Model. De focus ligt op een sterke sociale basis, toegankelijke ondersteuning en effectieve netwerken. Een grote verandering is de herinrichting van de basisondersteuning: van 300 aanbieders naar één samenwerkingsverband. Sinds 1 januari 2025 biedt Wijkracht Hengelo deze ondersteuning zonder indicaties, met meer ruimte voor professionals. De gemeente is hierbij partner. Diana Zeelte (gemeente Hengelo) en Charlotte van de Wetering (Wijkracht Hengelo) delen hun visie op deze nieuwe samenwerking, de belangrijkste uitgangspunten en de uitdagingen die ze onderweg tegenkomen.

De huidige manier van zorg geven wordt onbetaalbaar en onhaalbaar. Het zal anders moeten, maar hoe? Meer door bewoners. In Delfshaven in Rotterdam is twee decennia ervaring met het bouwen van een gemeenschapscultuur gebundeld in de Welzijnscoalitie. Bram Dingemanse komt vertellen hoe dat is gegaan, welke lessen er geleerd zijn en wat daarvan elders toepasbaar is. Met 50 procent minder middelen is twee à drie keer zoveel activiteit en verbinding tot stand gekomen! Meer vertrouwen geven aan verbonden bewonersgroepen is de sleutel. De grote decentralisaties in zorg en welzijn vieren hun tienjarig jubileum. Deze workshop laat zien dat voor de komende tien jaar een dóórgaande decentralisatie de enige weg is. De balans iets verschuiven van formeel naar informeel.

Hoe versterk je sociale kwaliteit op een manier die betaalbaar is, ook in het ravijnjaar? De sleutel zit in samenlevingsopbouw: het vormen en versterken van gemeenschappen van bewoners, door te investeren in de ideeën, kennis en initiatieven van inwoners zelf. Dit is niet alleen van grote waarde voor de gemeenschap, maar heeft ook een preventieve werking en kan de vraag naar formele hulp verminderen. Maar hoe werk je goed samen met de samenleving?  Van Mariël van Pelt (Movisie & Fontys Hogeschool) leer je de werkzame elementen bij samenlevingsopbouw en hoe je deze als gemeente en wijkteam kunt toepassen.  

Deze workshop is onderdeel van een kennisestafette die Movisie in 2025 organiseert over routes naar betaalbare sociale kwaliteit in het sociaal domein.

De drie decentralisaties hebben onder meer 400 verschillende indicatieprocessen opgeleverd. Niet helemaal het ideaal dat gemeenten destijds voor ogen stond. Hoe maken we anno 2025 alsnog de beweging naar de voorkant, naar preventie en het versterken van de samenleving, zonder bureaucratische rompslomp en wachtlijsten? 
In tijden van schaarste vraagt de transformatie ook om bestuurlijk lef: waar stop je mee, wat ga je regionaal doen? En hoe geef je inwoners, adviesraden en zorgzame gemeenschappen genoeg in handen om mede-eigenaar te kunnen zijn van het vraagstuk van zorg en ondersteuning? 

Panelgesprek met: 
- Erika Spil (wethouder Ouder-Amstel)
- Froukje de Jonge (wethouder Almere)
- Gon Mevis (directeur welzijnsorganisatie Contour de Twern Tilburg)
- Petra van der Horst (directeur Koepel Adviesraden Sociaal Domein)

Verlies je in Nederland je baan, word je ziek of krijg je een kind met een beperking, dan zijn er tal van regelingen. Op papier verzekert ons dat van een waardig bestaan en op papier zijn de sociale grondrechten een enorme verworvenheid. In praktijk zetten (lokale) overheden zich in om deze regelingen zo goed mogelijk uit te voeren, maar ze lijken tegen grenzen aan te lopen. De Amsterdamse ombudsman Munish Ramlal spreekt van een (dreigende) burn-out bureaucratie. Te veel gedecentraliseerde taken, te veel op je bordje hebben, beperken het doenvermogen en de creativiteit om oplossingen te bedenken voor mensen die tussen wal en schip vallen. Hoe zorgen we voor voldoende ruimte voor de uitvoering, zodat de burn-out niet leidt tot uitval waardoor overheden de sociale grondrechten niet meer op een behoorlijk niveau kunnen realiseren? Behalve een pleidooi geeft de ombudsman een inkijkje in praktijkvoorbeelden en tips hoe je klachten kunt gebruiken als ‘gratis strategisch advies’. 

Sinds de decentralisaties in het sociaal domein wordt de AVG vaak als een struikelblok gezien om te kunnen samenwerken. ”Het mag niet van de AVG” is echter vaak niet het juiste of het volledige antwoord. Hoe zit dat en wat is de verhouding tussen het sociaal domein en de AVG? Kennis over het delen van gegevens is niet alleen kennis van de AVG, maar ook kennis over wat daarover in de sociaal domeinwetten staat. De sociaal domein wetten hebben al vaak een antwoord in zich. Mark Husen en Marlijn Smit van Stimulansz nemen de deelnemer op speelse wijze mee in een van de belangrijkste inzichten van de AVG. Wat moet je weten voor je gegevens deelt?

Na tien jaar decentralisaties kunnen we constateren dat er nog steeds veel misgaat in het sociaal domein. Het ravijnjaar lijkt aanleiding om de idealen van toen - nabijheid, integraal werken en ruimte voor professionals - overboord te gooien. Dat we dat vooral niet moeten doen, bepleiten auteurs uit de bundel: ‘Als we dat hadden geweten’. Wat we wel moeten doen: van elkaar leren. Wat moeten gemeenten beslist van elkaar overnemen? Wat zijn werkzame elementen? In deze sessie van Marcel Ham (Movisie, mede-auteur van de bundel) en Karin Sok (Movisie) leren we van elkaar hoe het wél kan.  

Deze workshop is onderdeel van een kennisestafette die Movisie in 2025 organiseert over routes naar betaalbare sociale kwaliteit in het sociaal domein.

Het klinkt bijna utopisch, maar in Haarlem is het realiteit: daar werken ze met één partij, één opdracht, één lumpsum voor 8,5 jaar. Dat vraagt om een bijzonder partnerschap tussen gemeente en uitvoeringsorganisatie om een duurzaam betaalbaar sociaal domein te realiseren. Buurts voert sinds 2023 deze gemeentelijke opdracht Gewoon in de Wijk uit. Het gaat om outcomegericht werken aan twee overkoepelende doelen 1) mee kunnen doen in de samenleving en 2) jezelf kunnen redden in het dagelijks leven. De basis voor prettig samenleven in de wijk. In deze interactieve workshop leer je over de integrale opdracht Gewoon in de Wijk en wat belangrijk is in een strategisch partnerschap.
Door: Judith den Hartogh, opdrachtmanager gemeente Haarlem, en Jeannette Vader, bestuurder Buurts.

In Hendig krijgen inwoners en gezinnen passende en integrale hulp en staan ze centraal. Vanuit die bedoeling 'doen' vakmensen met elkaar. Experts vanuit beleid, bestuur, management en bedrijfsvoering faciliteren samenwerking tussen vakmensen en zorgen zo dat hulp goed en simpel geregeld wordt met minimale rompslomp. In Hendig zijn we gezamenlijk verantwoordelijk voor de kaders en de inzet van hulp en budget. Onderling vertrouwen, volledige transparantie en relatiemanagement leveren mede-eigenaarschap op. Zo ontstaat een alternatief naast de regionale inkoop. De sleutel ligt op casusniveau. Hendig bestendigen we via samenwerkingsafspraken met gedragsregels en in een leerexperiment. Conclusie: Hendig zorgt voor blije mensen.
Door: Natasja Vaasen (wethouder), Han Goes en Addi Verschuuren (kartrekkers), John Mulder (aanjager) en Ron Genders (procesontwikkelaar).

De inwoners van Stichtse Vecht worden steeds ouder en blijven langer zelfstandig thuis wonen. Met de meeste van hen gaat het gelukkig goed. Maar vroeg of laat heeft een deel van hen hulp nodig. Tegelijk zijn er minder mensen beschikbaar om die hulp te dragen: betaalde krachten, mantelzorgers en vrijwilligers. Er móet dus wat veranderen. 
Om de Wmo-hulp beschikbaar, van goede kwaliteit én betaalbaar te houden is de gemeente Stichtse Vecht gestart met onbeperkte Wmo-indicaties in samenhang met tussentijdse heronderzoeken. Deze aanpak heeft veel voordelen. Zowel voor de inwoner als voor de gemeente. Elly Kramer en Liesbeth Dols van gemeente Stichtse Vecht vertellen over hoe dit beleid tot stand kwam en wat de ervaringen in de praktijk zijn.