Hoe zorg je ervoor dat AI in jouw gemeente meer is dan een modewoord en effectief en nuttig kan worden ingezet? Dr. Mirko Tobias Schäfer (Data School, Universiteit Utrecht) bespreekt de uitdagingen rond de inkoop, inzet en implementatie van AI. Gemeenten, groot of klein, worstelen met ethiek, aanbesteding en een passend kader. Wat als een kleine gemeente niet dezelfde eisen kan stellen als Amsterdam? Mirko laat zien waarom de AI Act van de EU vaak tekortschiet en pleit voor maatwerk. Hij benadrukt de noodzaak van nieuwe digitale en ethische vaardigheden bij ambtenaren. Deze lezing biedt praktische handvatten om AI verantwoord te integreren in lokaal bestuur en beleid.

Kijk voorbij de hype en zet echte stappen richting AI!

Wees terughoudend, zorgvuldig en transparant. Twee jaar geleden riep de gemeenteraad van Amersfoort in drie moties op tot meer voorzichtigheid bij het inzetten van algoritmes. Wethouder Johnas van Lammeren van Amersfoort zal in zijn bijdrage ingaan op de zoektocht sindsdien van de ambtelijke organisatie en de gemeenteraad naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van AI. Ook gaat hij in op de ervaringen van de gemeente met het algoritmeregister. En wat levert het op om deskundige inwoners structureel te betrekken bij het toetsen van algoritmes? 

Kan de overheid de burger echt centraal stellen met behulp van AI? Sandra Palmen, Tweede Kamerlid voor NSC, ziet volop kansen. Zo lanceert ze deze herfst het idee om AI, op de juiste wettelijke grondslagen geschoeid, in te zetten voor proactieve toekenning van uitkeringen en een betere vroegsignalering van schulden. Zorgen over de inzet van algoritmes bij risicoselecties blijven, een bias is snel de regievoerder. Volgens haar gaan generatieve AI en overheden maar moeilijk samen, digitale grondrechten zijn al snel in het geding. In haar bijdrage gaat ze nader in op selflearning algoritmes, op de lessen van de kinderopvangtoeslagenaffaire die nog niet allemaal doorsijpelen bij overheden en uitvoeringsorganisaties, en op de kansen die AI biedt om niet alleen een rechtmatige maar vooral ook een rechtvaardige overheid te zijn. 

De rol van beleidsmedewerkers bij gemeenten is cruciaal voor de ontwikkeling en uitvoering van gemeentelijk beleid. Maar hoe beweeg je als beleidsmedewerker mee met AI-ontwikkelingen? Welke concrete vragen moet je kunnen stellen over beveiliging, privacy en betrouwbaarheid om jouw gemeente ethisch en verantwoord de vruchten van AI te laten plukken, bijvoorbeeld voor een toepassing als Microsoft Copilot? Welke mogelijkheden voor persoonlijke dossiervorming, beantwoorden van schriftelijke vragen en notuleren zijn er nu al om het werk met AI eenvoudiger en leuker te maken? Tijdens deze sessie staan Shaiesta Gangadin en Mark Verschuren van AethiQs hierbij stil, maar zit de deelnemer ook zelf aan de knoppen van voor een eigen casus! De deelnemer maakt hierbij gebruik van een virtuele AI beleidsassistent.

Mensen verhouden zich in het algemeen maar moeizaam tot technologie in het algemeen en tot datatechnologie in het bijzonder. Daarom is de tijd die we besteden aan het nuttig gebruik van data (20 procent) ook veel lager dan de tijd die we besteden aan het beheer ervan (80 procent). In de interactieve workshop ‘Als machines de beslissers waren…’ bekijkt Edwin Fennema, GOV AI-Evangelist bij Centric, en Martijn Sanders, data- en procescontroller in Almelo en Maasdriel samen met de deelnemers dit verschijnsel eens vanaf de andere kant, met als doel om na te gaan of we van machines – en dan met name van de AI van die machines – iets kunnen leren over het gemak waarmee we data voor ons kunnen laten werken, in plaats van andersom. 

De in dit voorjaar aangenomen motie Van der Werf roept op om een handreiking te ontwikkelen voor gemeenten en andere overheden met relevante en veilige AI-toepassingen die de werkdruk kunnen verminderen en het werkplezier verhogen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt hiervoor samen met verschillende stakeholders, waaronder de Nederlandse AI Coalitie. Tijdens deze sessie presenteren Jasper Kars van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Martijn Bekking van de Nederlandse AI Coalitie een eerste indruk van de opgehaalde behoeften en van de bouwblokken van de handreiking. Zij nodigen deelnemers in deze sessie actief uit om actief mee te denken.

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht onderzochten hoe overheden data inkopen die eigendom zijn van bedrijven en stichtingen. Hebben we daar goed zicht op (spoiler: amper tot geen)? Fredo Schotanus, hoogleraar Publieke Inkoop aan de Universiteit Utrecht, is een van de betrokken onderzoekers en presenteert de belangrijkste onderzoeksuitkomsten. Hij vertelt meer over verschillende vormen van data-inkoop en archetypen die de onderzoekers tegenkwamen. Het onderzoek roept meerdere discussievragen op die Fredo met de deelnemers bespreekt. Moeten data-aankopen veel meer openbaar worden? Is een centralere aanpak nodig? Zou data-inkoop goedkoper kunnen? En moet een gemeente wel met elk databedrijf zaken willen doen?

In deze sessie leert u hoe u met de AI-toepassing machine learning een goede prognose kunt maken van de kosten van de jeugdhulp en Wmo en hoe u inzicht krijgt in de ontwikkeling van de werkelijke kosten achteraf. Met voorbeelden laten de sessiegevers zien waarom gangbare methoden vaak te complex of juist te simpel zijn. Met een werkend model ervaart u hoe u optimaal gebruik kunt maken van de informatie uit het berichtenverkeer en hoe machine learning helpt om een betrouwbare voorspelling te maken op detailniveau. Het model helpt ook om inzicht te krijgen in de onderliggende oorzaken van de (historische) kostenontwikkeling. De experts van Van Dam Datapartners Harm Nico Plomp en Thom Veeger laten zien hoe u deze inzichten direct kunt toepassen voor effectievere beleidsontwikkeling en kostenbeheersing.

Er gebeurt veel in de wereld van AI en algoritmes, maar de principes blijven net als bij de inzet van iedere nieuwe technologie onveranderd. Vraagstukken als: hoe krijg je de basis op orde? Hoe zorg je dat je de maatschappelijke meerwaarde aantoont? En hoe organiseer je de benodigde checks? Hillie Beentjes, directeur Digitale Samenleving van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gaat in haar verhaal in op de bredere ontwikkeling die zij ziet op het vlak van algoritmes en AI binnen de overheid, de toenemende bewustwording zowel binnen als buiten de overheid en wat dit van ons als overheid vraagt in praktische zin.

Data vormt de kern van AI. Daarom is het belangrijk dat overheden goed begrijpen hoe ze data effectief kunnen verzamelen, beheren en analyseren, om het volle potentieel van AI te benutten, zo bepleit Kees van den Tempel in zijn lezing. Wie data wil inzetten voor een AI-toepassing, bijvoorbeeld bij jeugdzorg, doet er verstandig aan eerst een AI-use-case verder uit te werken. Als je veel jeugdzorgdata op orde hebt, maar niet bijhoudt wat het effect is van een behandeling, kun je er in relatie tot AI weinig mee. Terug redeneren helpt, zo toont Kees aan, voor een scherp beleid ten aanzien van datagedreven werken en motiveert medewerkers om gegevens te registreren en te onderhouden: een helder doel helpt overheid, burger en ambtenaar!

Hoe fijn is het wonen in uw gemeente? Hoe staat de economie ervoor? En is er voldoende cultuuraanbod? Het digitale platform Atlas voor gemeenten beantwoordt deze vragen en maakt data-gestuurd werken voor gemeenteambtenaren nog gemakkelijker:
• Volledig interactief en met informatie over alle 342 gemeenten;
• Onderzoek de eigen woonaantrekkelijkheid, sociaaleconomische situatie, cultuur en andere thema’s bij uw eigen gemeente;
• Vergelijk uw gemeente met zelf te kiezen benchmarkgemeenten;
• Draai zelf aan de knoppen en maak uw eigen beleidsscenario's;
• Exporteer alle ranglijsten, grafieken en kaarten direct naar uw beleidsnotities.

De deelsessie wordt verzorgd door Rein Halbersma, directeur van onderzoeksbureau Atlas Research.

De gemeente Den Haag is aan de slag om de hele organisatie ‘aan’ te krijgen op de digitale transitie. Het is namelijk onderdeel van het werk van álle ambtenaren. Dus dat vraagt wat van iedereen. En dat vraagt ook uit je comfortzone durven gaan: denk aan de leidinggevenden, HR en de beleidsafdelingen. Hoe pak je zoiets aan in je qemeente? Martiene Branderhorst, algemeen directeur bij de gemeente Den Haag, zal toelichten hoe de digitale transitie daar overal op de agenda komt, enook in de leiderschapsprofielen en het opleidingsaanbod belandt. En hoe stimuleert de gemeente de ambtenaren om te innoveren en experimenteren in weerwil van de vele randvoorwaarden voor bijvoorbeeld het werken met data en AI? 

Hoe zet je generatieve AI in bij een overheid? Guido Scheuerman van de provincie Zuid-Holland deelt inzichten en praktijkervaringen over de toepassing van deze technologie. U leert welke impact generatieve AI impact op de datahuishouding en hoort over zowel successen als uitdagingen. Wat zijn praktische toepassingen en cruciale lessen uit real-world implementaties? Daarnaast komen ethische overwegingen en best practices aan bod. Of u nu een data-professional of besluitvormer bent bij een gemeente, deze sessie biedt inspiratie om generatieve AI effectief in te zetten.
Guido heeft deze tekst uiteraard met behulp van AI geschreven. 

Datascience is bij de gemeente Amsterdam integraal onderdeel van het juridisch werk. Zo moet de juridisch directie ook zelf AI-kennis hebben, om goede producten te kunnen ontwikkelen. Mirjam van der Sluis (manager innovatie en staf) en Virgill van der Meer (data scientist) van de gemeente Amsterdam, lichten in deze sessie toe hoe AI en legal tech worden gebruikt bij het afhandelen van bezwaren. En wat te denken van robots die bezwaarschriften inboeken en een tool die het aantal bezwaren bij een zaak kan voorspellen? In de naaste toekomst zal AI de hoorzittingen transcriberen en de bezwaren en uitspraken samenvatten. Hoe futuristisch ook, de gemeente doet er slim aan alles zelf te ontwikkelen en het niet over te laten aan de techreuzen, vindt Mirjam. Dus, juristen en beleidsmedewerkers: aan de slag! 

Hoe goed lukt het ons om werkzoekenden en werkgevers aan elkaar te verbinden? Waar zitten de jonge, vernieuwende bedrijven in onze gemeente en wat hebben ze nodig? Met welke innovaties dragen wij bij aan de transities? Welke financieringskansen liggen er nationaal en Europees? Voor het goede gesprek met bestuurders, de gemeenteraad en andere stakeholders zijn datasets i.c.m. met AI en monitoring nodig. Maar om de impact van het beleid in beeld te krijgen, zijn duiding en aantrekkelijke visualisaties net zo belangrijk. Dat kan eenmalig, bij een beleidsdocument of -verantwoording, of continu. Jan Peter van den Toren van Birch en Martijn Panjer van Erac laten zien hoe je bij verschillende vragen die op een gemeente afkomen, de juiste data en AI-toepassingen kunt vinden en kunt inzetten voor beleid, financiering en verantwoording.

Hoe zet je generatieve AI in bij een overheid? Guido Scheuerman van de provincie Zuid-Holland deelt inzichten en praktijkervaringen over de toepassing van deze technologie. U leert welke impact generatieve AI heeft op de datahuishouding en hoort over zowel successen als uitdagingen. Wat zijn praktische toepassingen en cruciale lessen uit real-world implementaties? Daarnaast komen ethische overwegingen en best practices aan bod. Of u nu een data-professional of besluitvormer bent bij een gemeente, deze sessie biedt inspiratie om generatieve AI effectief in te zetten.
Guido heeft deze tekst uiteraard met behulp van AI geschreven. 

Datascience is bij de gemeente Amsterdam integraal onderdeel van het juridisch werk. Zo moet de juridisch directie ook zelf AI-kennis hebben, om goede producten te kunnen ontwikkelen. Mirjam van der Sluis (manager innovatie en staf) en Virgill van der Meer (data scientist) van de gemeente Amsterdam, lichten in deze sessie toe hoe AI en legal tech worden gebruikt bij het afhandelen van bezwaren. En wat te denken van robots die bezwaarschriften inboeken en een tool die het aantal bezwaren bij een zaak kan voorspellen? In de naaste toekomst zal AI de hoorzittingen transcriberen en de bezwaren en uitspraken samenvatten. Hoe futuristisch ook, de gemeente doet er slim aan alles zelf te ontwikkelen en het niet over te laten aan de techreuzen, vindt Mirjam. Dus, juristen en beleidsmedewerkers: aan de slag! 

In de regio Drechtsteden zijn op meer dan tien bedrijventerreinen energiehubs opgericht of in oprichting. De ondernemers kunnen er gebruik maken van een digital twin. De simulatietool helpt ondernemers bij het slim onderling afstemmen van het energieverbruik en bij het uitdenken en verkennen van slimme energiecombinaties, om zo te verduurzamen en het elektriciteitsnet te ontlasten. Hoe werken datapartners hierbij samen? Roosmarijn Sweers, strategische adviseur bij de Regio Drechtsteden, deelt de ervaringen van de ondernemers en de lokale overheden en geeft een demo. Roger Ooms, aanjager Programma Verduurzamen Bedrijventerreinen, en Robin de Haan van de gemeente Amersfoort komen het project digital twin op bedrijventerrein de Wieken Vinkenhoef in Amersfoort komen toelichten.

Aan beleidsinitiatieven voor algoritmes geen gebrek. Het Algoritmeregister, Algoritmekader, impact assessments voor dataprivacy en mensenrechten – en natuurlijk de AI Verordening – geven richting voor de verantwoorde inzet van digitale technologie. Maar in hoeverre sluit de wirwar van kaders, handreikingen en wetten aan op de algoritmische praktijk? Hoe vind je als gemeente, uitvoeringsorganisatie of beleidsmedewerker de pragmatische paden in het bureaucratische bos? 
In deze deelsessie gaat Ylja Remmits van de stichting Algorithm Audit in op ervaringen uit de algoritmische praktijk. Aan de hand van bias-onderzoek voor de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) gaat ze in op open juridische normen en hoe deze ingevuld kunnen worden. Daarnaast licht ze een praktische open-source tool toe van de gemeente Amsterdam die helpt om de AI governance op orde te krijgen.

Elke organisatie wil toekomstbestendig zijn en de nieuwste technologieën kunnen toepassen. Maar niemand weet precies hoe. Niemand? Jawel. De Speld Over Morgen reikt u met een betrouwbare, humoristische en absurdistische sessie alle handvatten aan om u op de toekomst voor te bereiden. Joep Stassen en Sterre Verschoor laten u zien hoe u relevant kunt blijven op de werkvloer met de opkomst van AI en hoe u om kunt gaan met de uitdagingen van de toekomst.